Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), ilk kez il bazında Beşeri Kalkınma Endeksi verilerini yayımladı. 2022 yılı itibarıyla Türkiye’nin en gelişmiş ili Ankara olurken, en düşük endekse sahip il ise Ağrı oldu. Türkiye genelindeki beşeri kalkınma seviyesi ise “çok yüksek gelişmişlik” grubunda yer aldı.
Türkiye “çok yüksek gelişmişlik” grubunda
Türkiye, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından belirlenen kriterlere göre, 2022 yılı itibarıyla “çok yüksek beşeri kalkınma” düzeyinde yer aldı. TÜİK’in açıkladığı İl Seviyesinde Beşeri Kalkınma Endeksi verilerine göre, ülke genelinde beşeri kalkınma endeksi 0,854 olarak ölçüldü. Bu oran, 2018’deki 0,844 seviyesinden %1,1 artış anlamına geliyor.
Türkiye’nin en gelişmiş şehri Ankara: İşte ilk 5 şehir
TÜİK verilerine göre, 2022 yılında en yüksek beşeri kalkınma endeksine sahip il 0,891 ile Ankara oldu. Başkenti, 0,886 ile İstanbul ve Kocaeli, ardından ise 0,870 ile İzmir ve 0,867 ile Muğla takip etti. Bu iller, Türkiye'nin en gelişmiş şehirleri arasında yer aldı.
Beşeri kalkınma endeksinin temel bileşenleri olan yaşam beklentisi, eğitim düzeyi ve gelir seviyesi bu illerde ülke ortalamasının üzerinde ölçüldü.
Gelişmişlikte son sırada ağrı yer aldı
Listenin en alt sırasında ise 0,748 puanla Ağrı yer aldı. Bu ili sırasıyla Şanlıurfa, Van, Muş ve Bitlis izledi. Bu illerde eğitim süresi, gelir düzeyi ve yaşam beklentisi gibi göstergeler ülke ortalamasının oldukça altında kaldı.
Bu tablo, bölgesel kalkınma farklarının hala Türkiye’nin önemli bir gündem maddesi olduğunu ortaya koydu.
En çok gelişen iller şaşırttı
2018-2022 yılları arasında beşeri kalkınma endeksinde en yüksek artışı gösteren iller ise dikkat çekici:
- Kilis: %4,1 artış
- Şırnak: %4
- Çankırı ve Hakkari: %3,9
- Ağrı: %3,8
Bu artış oranları, özellikle doğu ve güneydoğudaki bazı illerin kalkınma sürecinde ivme kazandığını gösteriyor.
Geri giden iller de var
TÜİK verilerine göre beşeri kalkınma endeksi azalan iller de oldu:
- Trabzon: %0,2 düşüş
- Ordu: %0,1
- Rize: %0,03
- Karabük: %0,02
Bu düşüşler, gelişmiş olarak bilinen bazı şehirlerin eğitim veya gelir bileşenlerinde zayıflık yaşadığını işaret ediyor.
Beşeri kalkınma nedir, nasıl hesaplanır?
Beşeri kalkınma endeksi (HDI), bir ülkenin ya da ilin gelişmişlik düzeyini yaşam süresi, eğitim ve kişi başı gelir üzerinden hesaplayan uluslararası bir ölçüt.
Endeks puanı:
- 0,800 ve üzeri: Çok yüksek beşeri kalkınma
- 0,700–0,799: Yüksek beşeri kalkınma
- 0,550–0,699: Orta beşeri kalkınma
- 0,550 altı: Düşük beşeri kalkınma
Türkiye, ülke ortalaması itibarıyla “çok yüksek” gelişmişlik düzeyinde bulunuyor.
Türkiye'de beşeri kalkınma ilk kez il bazında ölçüldü
Bugüne kadar yalnızca ülke düzeyinde UNDP tarafından hesaplanan bu endeks, TÜİK’in 2023’te yayımladığı ortalama ve muhtemel eğitim süresi verileriyle birlikte ilk kez il bazında üretildi. Böylece Türkiye, beşeri sermaye yeterliliğini il düzeyinde ölçen resmi veriye sahip olmuş oldu.
TÜİK, bu verilerin ulusal kalkınma politikalarına yön verme potansiyeline sahip olduğunu vurguladı.
